Uredništvo časopisa Arhe sledi vlastitu početnu izdavačku orijentaciju, prema kojoj se osnovni istraživački interes u fi lozofskom izdavaštvu artikuliše, osmišljava, te delom i usmerava na temelju odluka da se posebna misaona pažnja usmerava na određena i odgovarajuća područja fi lozofskih tematizacija. U ovoj svesci časopisa odlučili smo se da u središte takve tematizacije stavimo problematiku fi lozofi je politike. Odluku je moguće višestruko braniti fi lozofskim argumentima. Ipak, najtemeljniji argument jeste sami izbor, tematska raznolikost i kvalitet izabranih tekstova.

Tematski blok otvara rasprava Milenka Perovića o problemu utemeljenja pojma politike u Hajdegerovom djelu, s obzirom na paradigmatski status pojmova politike kod Aristotela i Hegela. Lino Veljak raspravlja o filozofskim i političkim revindikacijama djelovanja jugoslovenske Praxis-fi lozofi je, dok tekstovi Mislava Kukoča i Marijana Krivaka tematiziraju otvorena pitanja procesa globalizacije. Slobodan Jauković istražuje problem odnosa između politike i etike, a Ankica Čakardić problem biomoći. U rubrici Studije i ogledi objavljujemo rad Jasne Šakote-Mimice o problematici telesnosti, tekst Željka Kaluđerovića o problemu pravde u Solonovim spisima, istraživanje Mine Okiljević o dijalektici vrline u Platonovom dijalogu „Protagora“, te studiju Maje Solar o problematici darvinizma. U rubrici Baština objavljujemo prve rezultate naučnog istraživanja „Tradicija nastave filozofi je u najstarijim srpskim gimnazijama (Sremski Karlovci, Novi Sad)“, koje je u toku na Odseku za fi lozofi ju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu (Mirko Aćimović, Dragan Prole). Objavljujemo i prikaz knjige Zorana Arsovića „Fenomenologija i Evropa“ iz pera Vojina Simeunovića.

UREDNIŠTVO

U skladu sa dosadašnjom uređivačkom praksom časopisa Arhe središnji deo svake sveske zauzimaju članci posvećeni nekom od velikih filozofskih imena, nekom epohalnom problemu ili nekoj od značajnih orijentacija u filozofiji. Ovaj put naša tematska pažnja je usresređena na hermeneutiku.

U ovoj svesci najpre donosimo tekst Slobodana Jaukovića koji raspravlja o hermeneutici faktičnosti u kontekstu polazišta Hajdegerove filozofi je. Oslonac svog članka Jauković nalazi u neophodnosti Hajdegerovog dijaloga sa Aristotelovim pojmom phronesis, razvijajući na tom tragu fenomenologiju života kao preteorijsko polazište iz kojeg ono teorijsko tek uzima svoj smer. U članku Bivstvovanje qua strano Dragan Prole raspravlja o Hajdegerovom raskidu sa konceptima ontologije i hermeneutike, iznesenim u Bivstvovanju i vremenu. Pokazujući da Hajdegerova fi lozofi ja nakon obrata biva konstituisana u horizontu zahteva bivstvovanja iz kojeg konsekventno proističe i nalog za desubjektiviranje subjekta, autor nastoji da rekonstruiše osnovne karakteristike i domete svojevrstne ontologije stranog, koja u Hajdegerovim tekstovima nije odmakla dalje od naznaka. Gojko Kosovac u tekstu Problem tumačenja u ontološkoj hermeneutici raspravlja o temeljnom problemu Gadamerove hermeneutike, tematizujući ga naočigled Betijevih kritičkih argumenata.

U delu sveske Studije i ogledi ponovo poklanjamo pažnju temama antičke fi lozofi je. Željko Kaluđerović ovaj put razmatra razumevanje pravde u Homerovoj Ilijadi i Odiseji, Irina Deretić tematizuje Platonovo shvatanje pojma logosa u dijalogu Teetet. Prof. dr Mirko Aćimović u članku pod naslovom Teleologija i biološki redukcionizam razmatra odabir primarnih razloga u logičkoj argumentaciji tumačenja znanja o elementarnim procesima biološke istorije živih sistema. Predavanje kojim je Prof. dr Kristijan Til simbolično okončao svoj višedecenijski predavački rad tematizuje jedan od središnjih istraživačkih interesa tzv. Erlangenske škole - pitanje o o mogućnosti ili nemogućnosti pouzdanih obrazloženja u teoriji saznanja, matematici i sociologiji. Damir Smiljanić iznosi osnovna stanovišta knjige Roberta Hajsa Logika protivrečnosti raspravljajući o određenju metode filozofije prema kojem se ona sastoji i u pokazivanju onih vrsta protivrečnosti koje se ne mogu eliminisati i koje su u određenom smislu nužne za mišljenje. U opširnom i veoma informativnom intervjuu sa Prof. Tilom koji je priredio Damir Smiljanić pod naslovom O smislu i značaju metodskog mišljenja donosimo sažeti prikaz povesti erlangenške orijentacije fi lozofskog mišljenja koja kod nas nije u dovoljnoj meri poznata. Pored sumarnih sudova o specifi čnostima te škole, intervju donosi i dragocene uvide o njenom odnosu prema drugim filozofskim pravcima.

Povod za rubriku Sećanje nedavna je smrt jednog od najistaknutijih filozofa sa prostora bivše Jugoslavije, Prof. dr Milana Kangrge. Najpre donosimo poslednje poglavlje njegove poslednje knjige Klasični njemački idealizam. Članak pod naslovom Kant-Hegel: “Potreba i zadatak fi lozofi je” izvorno je nastao na temelju predavanja održanog na poslijediplomskom studiju fi lozofi je na Odsjeku za fi lozofi ju Filozofskog fakulteta u Zagrebu. Drugi članak se bavi pojmom vremena u Kangrginom filozofskom opusu, a napisao ga je Prof. dr Milenko A. Perović.

Naposletku donosimo dva prikaza, od kojih je prvi posvećen upravo knjizi Prof. Kangrge, a drugi raspravlja o temeljnim problemima Hajdegerove knjige Fenomenologija religioznog života.

Letopisne beleške po pravilu objavljujemo na kraju svake sveske, u želji da širu javnost obavestimo o aktivnostima nastavnika i saradnika našeg Odseka.

UREDNIŠTVO

U skladu sa dosadašnjom uređivačkom praksom časopisa Arhe središnji deo svake sveske zauzimaju članci posvećeni nekom od velikih fi lozofskih imena. Ovaj put naša tematska pažnja je usresređena na fi lozofi ju Martina Hajdegera, mislioca koji je često slavljen kao najznačajniji fi lozof dvadesetog veka, ali je gotovo isto toliko osporavan, odnosno kritikovan. Mete pojedinih kritika gotovo da nisu zaobišle nijedan bitan segment njegovog fi lozofi ranja, pa otuda možemo reći, da aktuelnost njegove fi lozofi je dosta zahvaljuje i kontroverznom karakteru mišljenja koje ona nastoji da inicira.

U ovoj svesci najpre donosimo tekst prof. Milenka Perovića koji revidira raspravu o ≫praktičkoj fi lozofi ji≪, aktuelnu tokom sedamdesetih godina prošlog veka, s tim, što je ovaj put ta rasprava usmerena ka rasvetljavanju pitanja šta za Hajdegera jeste praktička fi lozofi ja. Naš holandski kolega, Vinsent Blok, u svom članku pod naslovom ≫Biti odomaćen u pravim pitanjima≪, raspravlja o problemu Hajdegerovogsučeljavanja sa Ničeovom fi lozofi jom, u čijoj pozadini leže pitanja o problemima fi lozofskog pisanja i čitanja. U svom tekstu, naslovljenom ≫Hajdeger. Grliti leš≪, Petar Bojanić refl ektuje savremenu relevantnost Hajdegerove primedbe iz ciklusa predavanja Logika. Pitanje o suštini jezika iz 1934. Reč je o kritici univerziteta, prema kojoj tadašnji pokušaji očuvanja univerziteta zapravo korespondiraju nastojanjima da se konzervira ono što je već mrtvo. Kolega iz Masačuseca, Erik Nelzon, u tekstu naslovljenom ≫Povest kao odluka i događaj kod Hajdegera≪ razmatra Hajdegerovu kritiku nasleđenih fi lozofskih konceptualizacija povesti, ukrštajući je sa njegovim projektom povesti kao budućnosno određene odluke i događaja. Središnja tema rasprave Vojina Simeunovića odnosi se na provokativno pitanje novog mišljenja, oslonjeno na raspravu u tekstu Šta znači mišljenje, sa ciljem da, u dijalogu sa merodavnom tradicijom fi lozofi je, markira osnovne konture mišljenja koje je Hajdeger preporučio fi lozofi ji budućnosti. Koleginica iz Kvebeka, Sofi -Žan Arijan, razmatra istorijskofi lozofsku pozadinu Hajdegerovog mišljenja s obzirom na duboko sporan i retko tematizovan fi lozofski dug Hajdegera spram njegovog mentora, novokantovca Hajnriha Rikerta. Bogdana Koljević tematizuje psihoanalitičko čitanje Hajdegerovog egzistencijala bivstvovanje-ka-smrti, otvarajući time neke aspekte rasprave o odnosu Hajdegera i psihoanalize koja se u poslednje vreme sve intenzivnije pokreće.

U delu sveske Studije i ogledi ponovo poklanjamo pažnju temama antičke fi lozofi je. Željko Kaluđerović ovaj put razmatra razumevanje pravde u Hesiodovom delu Poslovi i dani, a Irina Deretić se bavi Platonovim tematizovanjem retorike u dijalozima Gorgija i Fedar, u čijoj pozadini stoje pitanja o domašajima fi lozofski koncipirane retorike. Nemački kolega Štefan Lorenc Zorgner u tekstu ≫U traganju za izgubljenom bezobzirnošću. Uvod u Sloterdajkovu Kritiku ciničnog uma≪ propedeutički izlaže temeljna pitanja dela jednog od najistaknutijih savremenih fi lozofa, Petera Sloterdajka. Budući da je takođe reč o kontroverznom misliocu koji je i sam puno stranica (i jednu celu knjigu) posvetio Hajdegerovoj fi lozofi ji, čini se da Zorgnerova rasprava na najlepši način zaokružuje ovu svesku Arhea u jedinstvenu tematsku celinu.

Naposletku donosimo pet prikaza, od kojih se čak tri odnose na knjige koje su napisali nastavnici Odseka za fi lozofi ju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. Na taj način koristimo priliku da naš Odsek još jednom predstavimo široj fi lozofskoj publici, čemu svakako doprinose i Letopisne beleške, koje po pravilu objavljujemo na kraju svake sveske, uz želji da širu javnost obavestimo o aktivnostima nastavnika i saradnika našeg Odseka.

UREDNIŠTVO

Držeći se svog osnovnog uređivačkog koncepta, koji je sasvim određeno profiliran u prethodnim sveskama na rasvjetljivanju bitnih dimenzija mišljenja velikih filozofskih paradigmi tradicije i filozofske savremenosti, Uredništvo časopisa «Arhe» odlučilo je da noseći tematski korpus tekstova u ovoj svesci posveti Marksu i marksizmu. Takva je odluka začeta u duhovnoj situaciji vremena u kojoj se filozofski duhovi dvoume u svom odnosu prema Marksu i filozofskim, duhovnim i političkim strujanjima koje je on inspirisao, čineći disputaciju o Marksu i marksizmu područjem velikih i nepomirljivih filozofskih, ali još više izvanfilozofskih sporova. Međutim, svaka velika misaona sinteza u istoriji filozofije producirala je srodne disputacije. U njima se osvjedočuje životnost filozofije.

Ono što disputaciju o Marksu čini specifičnom sadržano je u najvišoj mogućoj paroksizmalnosti eridnog odnosa prema Marksovoj kritici temelja modernog građanskog svijeta i svakom htenju njegovog transcendiranja. Ta je paroksizmalnost karakteristična za opstojeću filozofsku obrazovanost u našem društvu i tzv. filozofski život u njoj, jednako koliko i za društva evropskog Istoka, ali i za one dijelove svijeta u kojima dominira uverenje da se savremeni život bez teškoća može napajati smislom iz dominacije pozitivističkih filozofskih obrazaca. Paroksizmalna erida nije ni medij, niti saveznica filozofije. Naprotiv, ona je predvorje mizologije, stare neprijateljice filozofije i svakog slobodnog mišljenja. Zbog toga, smisao odluke našeg Uredništva da podstakne seriozne filozofske razgovore o nasleđu Marksove filozofije treba tražiti u htenju odbrane od eridne zavodljivosti nefilozofske disputacije o filozofiji, jednako koliko i u htenju očuvanja digniteta filozofskog pojma.

UREDNIŠTVO

Ovaj dvobroj tematski je predstavljen radovima o Hegelovoj filozofiji, posvećenih gotovo dvestogodišnjici Fenomenologije duha, zatim studijama i člancima s raznorodnijih područja filozofije, te onda tematom s povodom, što se odnosi na predavanje Bernharda Vandelfelsa, koje je održano na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu; uz to priređeno je i podsećanje, što se odnosi na stogodišnjicu psihoanalize, te i prevod Hegelove Metafizike, kao i prilog o metodici nastave filozofije u srednjim školama. I ovoga su se puta našoj saradnji odazvale kolege iz inostranstva, sada iz Španije (Jose Manuel Sanchez Fernandez), Nemačke (Bernhard Vandelfels, Christian Thiel, Stefan Lorenz Sogner, Damir Smiljanić), Slovenije (Borut Ošlaj), Bosne i Hercegovine (Vojin Simeunović, Radivoje Kerović, Zoran Arsović, Damir Marić) i Hrvatske (Milan Kangrga, Ante Čović).

Temat o Hegelu otvoren je radom Hegel danas (Vojin Simeunović, Sarajevo), a nastavljen potom istraživanjima Hegelove filozofije u područjima odnosa fenomenologije duha prema nauci logike (Milenko A. Perović, Novi Sad), ideje spekulativne fizike (Mirko Aćimović, Novi Sad), povesti (Dragan Prole, Novi Sad) i filozofije ekonomije (Alpar Lošonc, Novi Sad); slede onda radovi kojima se ispituju Hegelov pojam posredovanja (Jose Manuel Sanchez Fernandez, Espana), njegovo pimanje spekulativnih stavova (Irina Deretić, Beograd, Milan Kangrga, Zagreb), te njegov odnos prema Novom zavetu (Slobodan Sadžakov, Novi Sad), a naposletku teorijski se razmatra Lajzengagova interpretacija misaonih formi u Hegelovoj filozofiji (Damir Smiljanić, Nemačka).

Naizgled raznorodne naučne priloge u studijama i člancima povezuju ipak međusobne tematske srodnosti. Tako su najpre s područja helenske filozofije radovi o pitagorejskoj recepciji bivstva pravde (Željko Kaluđerović, Novi Sad), o sokratskoj psyche i pojmu samosvesti (Zoran Arsović, Banja Luka) i o Sokratovom odnosu prema proročištvu u Delfima (Damir Marić, Sarajevo); sledeću tematsku celinu čine radovi o savremenim filozofima, Kjerkegoru (Sofija Mojsić, Beograd), Ničeu (Stefan Lorenz Sogner, Jena), Adornu (Zoran Kinđić, Beograd) i Jonasu (Radovoje Kerović, Banja Luka); problemski sklopovi filozofskih disciplina razmatraju se u radovima o metafizici kao simboličkoj formi (Borut Ošlaj, Ljubljana), o ontologiji medija (Divna Vuksanović, Beograd), epistemologiji (Aleksandar Čučković, Subotica, Božo Milošević, Novi Sad), te filozofiji prirode (Maja Solar, Novi Sad) i bioetici (Ante Čović, Zagreb).

U rubrici s povodom predstavljeno je gostujuće predavanje profesora Bernharda Vandelfelsa (Bohum, Nemačka) o novim perspektivama u filozofiji fenomenologije, u rubrici podsećanja predstavljen je rad o modernom stanju psihoanalize i psihijatrije i njihovim vrednosnim pretpostavkama (Snežana Milenković, Novi Sad), u novoj rubrici o nastavi filozofije priređeni su radovi o srednjoškolskoj nastavi filozofije, najpre o nastavi filozofije kao filozofskoj propedeutici (Vladimir Marović, Kraljevo), i zatim o programskim ciljevima i zadacima metodike filozofije (Đurđica Crvenko, Novi Sad).

Naposletku, ponuđen je i prevod Hegelovog ranog spisa Metafizika (Dragan Prole, Novi Sad), te zatim u prilozima osvrti, prikazi i letopisne beleške o novijim knjigama i filozofskim događanjima na našem Odseku, i sa našeg Odseka.

UREDNIŠTVO

Ovaj broj tematski je predstavljen filozofijom fenomenologije, i onda tematom s povodom, što se odnosi na stogodišnjicu Ajnštajnove specijalne teorije rlativiteta, kako se sve to danas misli evropskim stanjem filozofskog mišljenja. Na tu evropsku dimenziju filozofije upućuju, ovde poglavito originalni, dakle do sada neobjavljeni, radovi filozofa s područja Francuske, Italije, Španije, Nemačke, SAD, te nas i naših susednih zemalja, Hrvatske i BiH. Iza ovoga predstavljeni su istraživački radovi profesora i saradnika s projekta „Mesto filozofije u modernom društvu“, što ga je odobrio Pokrajinski sekretarijat za nauku i tehnološki razvoj Vojvodine (pod rukovodstvom prof. dr Milenka A. Perovića), a zatim slede studije i ogledi s istorijskom i etičkom temom filozofije, i onda prevod ranog Rajnahovog članka o fenomenologiji.

Temat o fenomenologiji otvoren je radom o personalizmu, naturalizmu i transcendentalizmu u Huserlovom spisu Ideen (Gregori Jean, Nica), zatim se nastavlja radovima o Huserlu i kognitivnoj nauci (Carmelo Cali, Palermo), Huserlovoj fenomenološkoj psihologiji (Carina Trilles Calvo, Universidad Castilla-La Mancha), zatim o odnosu povesne geneze Bitka i vremena prema Huserlovoj fenomenologiji (Dragan Prole), o minhenskoj recepciji Huserlove fenomenologije kod Lipsa, Pfandera i Rajnaha (Guillaume Frechette, Universitat Hamburg), o Šelerovom pojmu smrti (Milan Uzelac, Novi Sad), dekonstruktivnoj strategiji u svetlu fenomenologije (Michael R. Michau, Purdue University, West Lafayette, IN, USA), te naposletku o opštijim razmatranjima o intersubjektivnosti, dijalogu i komunikaciji (Vojin Simeunović, Sarajevo).

Filozofski interes za Alberta Ajnštajna ovde je, delom, posvedočen radovima o apsolutnom principu teorije relativiteta, zapravo o Ajnštajnu i Njutnu (Mirko Aćimović), o Bergsonu i Ajnštajnu (Matthew Morgan, Southern Illinois University Department of Philosophy, Carbondale, Illinois, USA), zatim o pojmovima vremena i haosa (Milan Polić, Učiteljska akademija Sveučilišta u Zagrebu), Ajnštajnu i etici nauke (Slobodan Sadžakov, Novi Sad), i, na kraju, o teoriji prirodne filozofije Ruđera Bokovića koja se može misliti i kao putokaz prema kvantnoj teoriji (Dragoslav Stojiljković, Novi Sad).
Odabrani radovi s Odseka zafilozofiju u Istraživanjima su spokrajinskogprojekta o mestu filozofije u savremenom društvu, i odnose se na promišljanje Hegela i spora konzekvencijalizma i deontologije (Milenko A. Perović), zatim na uvodni tekst o logičkim osnovama filozofije duha (Mirko Aćimović), filozofski evrocentrizam kao prepreci međukulturnm susretima (Dragan Prole) i Aristotelovom poimanju predsokratika (Željko Kaluđerović).

U rubrici Studije i ogledi zastupljeni su radovi o grčkoj filozofiji i počecima renesanse (Željko Škuljević, Zenica), o granicama liberalne demokratije (Lino Veljak, Zagreb) i etičkom patriotizmu (Igor Primorac, Jerusalim).

Iza ovoga sledi prevodRajnahovog rada o fenomenologiji (Damir Smiljanić, Nirnberg), a zatim osvrti, prikazi i letopisne beleške o filozofskim događanjima kako na našem Odseku, tako i sa našeg Odseka.

Temat o fenomenologiji priredio je Dragan Prole, o Ajnštajnu Mirko Aćimović, a s projektnih istraživanja radove odabrao Milenko A. Perović.

Uredništvo

Tematski deo ovoga broja posvećen je stopedesetogodišnjici od smrti Serena Kjerkegora. Njegova se filozofija ovde razmatra najprepreko uvodne rasprave o biografskom čitanju i razumevanju Kjerkegora (Safet Bektović), a zatim, redosledom, o ozbiljnosti kao Kjerkegorovom «ontološkom pojmu (Miloš Todorović), njegovoj religioznoj este-tici i filozofiji (Ettore Rocca, Bruce Kirmmse), Kjerkegorovoj kritici odsustva etike u Hegelovom filozofskom sistemu (John Stewart) i asocijacijama na danskoga spisatelja Karena Bliksena (pseudonym lsak Dinesen) i Kjerkegora (Ivan Sorensen).

Studije i ogledi zahvataju područje epistemologičkih istraživanja. Ispituju se pojmovi istina i znanje, spoznaja i samospoznaja (Vojin Simeunović), zatim teorija istine kod Popera (Dunja Šešelja), hermeneutička metoda u hermeneutičkoj filozofiji (Milan Brdar), forme logosa u hermeneutičkoj logici (Damir Smiljanić), konstruktivno mišljenje kod Lorencena (Christian Thiel), oblici logičkog intuicionizma (Brankica Popović), kartezijanska odbrana razlike (Jasna Šakota-Mimica) i, na kraju, mesto autorstva u situaciji svakidašnjice (Галина Кириленко).

U tematskom području pogledi, ponuđena su razmišljanja o Kantovom mišljenju kao pretpostavci savremene filozofije (Milan Kangrga), o Kangrginoj etičko-filozofskoj sintezi (Milenko A. Perović) i o odnosima pojmova utopija - anti-utopija - post-utopija - utopija (Hrvoje Jurić).

Uredništvo

Ovaj drugi broj prvog godišta časopisa Arhe tematski se, najpre, odnosi na razmatranja raznolikih pitanja i problema što ih i danas postavlja Aristotelov sistem filozofije, a onda se, u drugom tematskom sklopu, nastavlja s, u prethodnom broju započetim, studijama i ogledima s područja promišljanja Kantove filozofije.

Pristup Aristotelu, a shodno njegovoj razdeobi biti znanja, počinje ogledom o metafizičkom preseku Aristotelove filozofije prirode, dakle ontologičkim kategorijama fizike (Mirko Aćimović), a zatim se razmatraju antropologičke osnove Aristotelove filozofije (Irina Deretić, Zoran Dimić), te logički osnov praktičke filozofije, preko promišljanja praktičkog silogizma, kako kod Aristotela tako i kod Hegela (Milenko A. Perovic). Odnos Hegel/Aristotel prikazuje se i preko tematizovanja novozavetnosti Hegelove rasprave o gospodstvu i ropstvu (LazarVrkatic), dok o modernijim tumačenjima aristotelijanskih učenja o silogizmu, odnosu Bolcana prema Aristotelu u kontekstu kontinuiteta modernije matematike i o normama kao odlukama pišu Žana Janeva, Veselin Petrov i Viren Buzov; pristup Aristotelu završava se ovde radom koji prikazuje poglavito Aristotelovu filozofsku rekonstrukciju učenja o uzrocima kod prvih «teologa» (Željko Kaluđerovic).

Drugi deo radova o Kantovoj filozofiji odnosi se na područja ispitivanja Kantove teorije o idealitetu naših čula (Miloš Todorovic), zatim na mogućnost veze Kantove etike i poslovne etike (Branko Balj), te na Kantov interes za pitanja pedagogike (Marinko Lolić, Julijana Beli-Genc); zatim se još jednom ispituje odnos Kant/Herder, ovoga puta preko pojma tradicije (Dragan Prole), a onda se, na kraju, govori o kantovskom nasleđu Fihteove filozofije, preko učenja o nauci i pitanja o jedinstvu uma (Eva Kamerer).

Tematske celine broja priredio je Mirko Aćimović.

Uredništvo